 |
| ảnh sưu tầm |
THIẾU PHỤ NAM XƯƠNG
Đời vua Lý Thánh
Tông (1054 - 1072), ở huyện Nam Xương, thuộc ven sông Hoàng, nay là thôn Vũ Điện,
xã Chân Lý, huyện Lý Nhân (Nam Hà), có nhà họ Vũ, tuy gia sư không thuộc khá giả,
nhưng lại nức tiếng gần xa vì có cô con gái xinh đẹp, nết na, vừa khéo tay, hay
làm, lại biết đảm đang quán xuyến công việc. Nàng tên là Vũ Thị Thiết.
Con trai trong vùng đến dạm hỏi. Cha mẹ nàng
cũng nhiều phen cân nhắc, đắn đo và cuối cùng nhận lời gã cho một chàng trai
cùng làng, thuộc dòng họ Trương. Gia đình chàng Trương này rất giàu có, lại chỉ
có hai mẹ con. Tuy nhiên, anh chàng này thuôïc loại người vai u thịt bắp, không
đến trường lớp học hành gì cả.
Sự cân nhắc của cha mẹ cô gái kể ra cũng chu
đáo. Xưa nay cha mẹ nào không muốn gả con cho gần? Lại gả vào nơi khá giả và
không phải tranh giành với ai thì càng tốt chứ sao? Còn chàng rể tương lai, xem
ra cũng thuộc loại "được": Khỏe mạnh, chăm chỉ lại hiền lành. Tuy kém
về đường học hành, nhưng không ai thấy chàng ta đi ngang về tắt, hoặc sa vào
con đường cờ bạc rượu chè. Ở nhà quê, suốt đời cày sâu cuốc bẩm và lo chí thú
làm ăn, thì thử hỏi, chọn được chàng rể và gia đình như thế, có khác nào như bắt
được vàng.
Họ nhà gái phấn khởi đã đành, còn họ đàng trai
sự vui mừng càng tăng thêm gấp bội. Có cô con gái nhất làng làm về làm dâu họ,
thì sao lại không vui mừng? Phen này nhất định sẽ tổ chức đám cưới thật to, các
họ khác nhìn vào cứ gọi là lác mắt! Hoa thơm đã có người hái, người họ khác ngồi
mà chờ đến mùa quýt sang năm!
Sẵn của, họ nhà trai thịt đến ba bò bảy lợn.
còn rượu thì hàng trăm vò, thả sức uống say. Mọi người trong làng trong xã được
dịp ra ra vào vào, nên mặt lúc nào cũng trông đỏ tưng bừng, còn làng nước thì
đua nhau kéo đến trông nườm nượp. Ăn uống dòng dã suốt ba ngày liền. Phường
chèo cũng về hát và làm trò suốt ba đêm. Từ các mâm rượu, từ các cuộc vui, mọi
người cười nói oang oang. Xóm mạc tưng bừng như mở hội. Ở ngõ ngách nào cũng chỉ
bàn về đám cưới. Thôi thì đủ các ý đẹp lời hay và các kiểu tán tụng. Rượu thịt
nhiều thì kể ra cũng khác thật!
Vì thói đời thì hay phù thịnh, nên trong lúc
say sưa, người nào người nấy cũng chỉ thấy nói đến sự tốt đẹp. Nào môn đăng hộ
đối, nào giai lão bách niên, rồi con đàn cháu đống, rồi lại như hoa như nụ ...
Thôi thì chẳng thiếu một mỹ tự nào!
Ngay cha mẹ cô dâu cũng vậy, cứ đinh ninh là
đã chọn được một chàng rể nên người. Họ mừng thầm cho con gái, dẫu chưa vào được
nơi sang quý, nhưng chí ít, cũng là chốn mát mặt thảnh thơi. Hỏi thử khắp cả
làng này, đã có ai bằng được?
Nhưng thói đời thường hay phù thịnh, vì thế mà
cũng thành ra nông nỗi thế nào. Chàng rể của họ, được tiếng rằng hiền, nhưng thực
ra lại là một người rất cục. Nhà con một, lại được nuông chiều từ nhỏ và chẳng
hay tiếp xúc với ai, nên cái cục ấy chưa có dịp phát lộ ra bên ngoài.
Không học hành gì, nên sự suy xét của chàng
Trương cũng thật xốc nổi, nông cạn, chỉ được cái khôn vặt. Đã thế, đến lúc có vợ,
tính khí của chàng lại thêm những điểm lạ lùng. Cứ như trên đời này chỉ mỗi vợ
mình là đẹp, nên chàng ta canh chừng, cấm đoán, chẳng muốn cho vợ tiếp xúc ,
chuyện trò với ai. Đã đành trai gái hay ghen, nhưng ở chàng Trương, sự ghen
tuông đã đến mức lố bịch, nó là sản phẩm của một lòng dạ nhỏ nhen và một đầu óc
rất mực u tối. Từ khi về nhà chồng, cô gái họ Vũ quả nhiên trở thành một người
vợ hiền, dâu thảo. Mọi việc, từ trong nhà đến đồng bãi đều do một bàn tay nàng
quán xuyến, đảm đang. Lo ruộng trên bờ dưới nước phân giống má. Lo con lợn con
gà, đường kim mũi chỉ, rồi cơm ngon canh ngọt cho cả nhà. Thôi thì thượng vàng
hạ cám, chẳng thấy lúc nào nàng để tay chân không, công việc nối tiếp công việc,
mà việc nào cũng thực chu đáo, đâu vào đấy cả. Mẹ chồng thấy nàng dâu như thế,
vui như mở hội trong lòng. Còn anh chồng thì được thể, lại càng ăn no ngủ kỹ,
giao hết công việc cho vợ lo liệu. Duy có điều, mỗi lần vợ ra khỏi nhà, anh ta
cảm thấy lòng dạ chẳng yên, nên tìm mọi cách để theo, vì vậy, tiếng là đi làm,
nhưng thực tình là để canh chừng vợ.
Biết ý chồng, chị vợ mỗi khi tiếp xúc với ai
cũng hết sức dè chừng. Còn lo công việc thì dường như đã thành bản tính của chị.
Vì thế, gia đình họ được tiếng là gia đình êm ấm, thuận hòa, đáng làm gương cho
mọi gia đình khác. Lúc này chị vợ cũng đã bắt đầu có mang.
Giá như không có chiến tranh, không có sâu bệnh
hạn hán lụt lội để cho dân chúng yên ổn làm ăn, lúc nào cũng ngô lúa đầy bồ,
gia súc đầy sân thì còn vui mừng nào bằng. Và gia đình chàng Trương, dẫu anh chồng
có tính hay ghen thì cũng chẳng làm sao. Anh ta ghen thế chứ ghen gấp mười lần
thế, chị vợ cũng dè chừng được, và gia đình họ mãi mãi chẳng hề hấn gì.
Tuy nhiên, tai họa từ trên cao đổ ập xuống đầu
mọi người: Chiến tranh nổ ra giữa Đại Việt và Chiêm Thành đúng lúc mà gia đình
chàng Trương đang sum họp yên ổn ấy.
Vua Lý Thánh Tông Đại Việt cho rằng vua Chiêm
Thành Chế Củ không biết lễ độ: Không giữ tình lân bang, chẳng chịu triều cống,
lại còn hay cho quân lính cướp phá ở biên giới. Vậy nên cần phải mang quân đi
"dậy" cho một bài học nhớ đời.
Nhà vua đích thân làm Đại nguyên soái thống
lĩnh ba quân. lệnh ban xuống cho mỗi thôn ấp phải lấy cho đủ quân số. tất cả
trai tráng, dù con một mà không đươc học hành gì, cũng phải lên đường. Bà mẹ
chàng Trương ở lại miền Nam Xương, dù đã khóc đến hết nước mắt, lại mang lễ vật
đến tất cả các cửa, mà cuối cùng con trai cũng không thoát "nạn".
Ngày chàng Trương lên đường, chị vợ nước mắt
chạy quanh, lại đang bụng mang dạ chửa, nhưng cũng làm mâm cơm để mời anh em, họ
hàng đến dự. Thôi thì đủ các lời động viên, cho nên bà mẹ phải chờ cho mọi người
về hết mới dám khuyên con:
- Thôi thì đành vậy. Nhà vua đã có lệnh, mẹ
cũng chẳng giữ được con ở nhà. Chỉ xin con nhớ rằng nhà mình mấy đời chân lấm
tay bùn, nên chẳng cần con phải xông pha nơi mũi tên hòn đạn để thăng quan chức
làm gì. Vinh hoa để dành cho người khác, còn con giữ lấy hai chữ "bình
an" mà trở về, cho mẹ khỏi lo phiền.
Chị vợ cũng nắm lấy chồng vạt áo chồng, nói tiếp:
- Thiếp chỉ mong chàng làm được như lời mẹ dặn.
Ở nhà mọi việc chàng cứ yên tâm, đã có thiếp đảm đương. Vợ chồng là nghĩa trăm
năm. Đời thiếp trước sau chỉ một chàng. Gia đình ta mai ngày rồi sẽ được đoàn tụ
...
Chàng Trương lặng thinh không nói năng gì,
cũng chẳng có cử chỉ nào. Chàng ta nhìn chăm chăm vào bụng vợ, rồi đột ngột đặt
tay lên ngực mình mà nói:
- Tôi đã suy tính kỹ càng, chẳng có gì lo cho
tôi đâu. Nàng hãy lo đến công việc ở nhà. Rừng ruộng nhiều thì cố mà làm, không
nên chung đụng với người khác. Khi sinh con, đặt tên cho nó là thằng Đản, chắc
nó sẽ là con trai ...
Nói rồi chàng điềm tĩnh bước ra khỏi nhà,
không một lần ngoái đầu nhìn lại.
Anh lính họ Trương quả nhiên đã là một tay
khôn ranh có hạng, nên trong suốt cuộc chiến tranh, đều tìm được cách thoát hiểm
dễ dàng. Hiển nhiên anh ta không dũng cảm, cũng chẳng hăng máu vịt bao giờ.
Luôn luôn tìm mọi cách, mọi cớ để tụt hậu, không phải đánh giáp lá cà. Khi ở
tuyến sau, khi vào đội tải lương, lúc thì làm liên lạc. Khi buộc phải xông lên
phía trước cùng đội quân đầu tiên, thì chỉ chục bước chân, anh ta đã tìm được
cách ngã. Nếu quân ta thắng thì anh ta xông lên phía sau, còn nếu quân ta thua
anh ta chạy lui phía trước. Suốt cuộc chiến tranh, anh ta chỉ "diễn"
độc có "trò" đó mà xem cũng thành công mỹ mãn, chẳng phải sứt đầu mẻ
trán gì. Sẵn tính dễ ăn dễ ngủ, anh ta bỏ qua mọi lo lắng ưu phiền. Nếu có lúc
nào đó chợt nhớ đến mẹ già, vợ trẻ thì anh ta tặc lưỡi: "Vẫn thế cả thôi
mà", rồi ngủ tiếp.
Ấy vậy mà trong những ngày này, bà mẹ chàng
Trương lại lo đến phát ốm. Chị vợ đã mệt lại càng thêm mệt. Tuy nhiên, là người
phụ nữ đảm đang, chị vẫn gắng gượng mọi việc lo tròn.
Kể từ ngày chàng Trương ra đi, nửa năm sau, ở
nhà vợ chàng sinh được một mụn con trai. Thằng bé hơi gầy nhưng nét mặt thì giống
bố như tạc. Nhớ lời chồng dặn, chị đặt tên cho nó thằng Đản.
Trong những ngày con dâu nằm "ổ",
công việc lặt vặt tự nhiên phải "trút" sang cho mẹ chồng, vì gia đình
không nuôi người ở. Bà cụ, tuy mừng thì có mừng, nhưng tuổi cao lại sẵn bệnh tật,
nên cũng không thể "trụ" được lâu dài. Bởi vậy, khi con dâu rời
"ổ" thì cũng là lúc bà mẹ ốm liệt giường.
Một nách con nhỏ, lại công việc, ấy thế mà chị
vẫn chạy vạy, lo tìm thầy thuốc rồi cơm cháo hậu hạ bà mẹ chu đáo hàng mấy
tháng trời. Làng xóm thấy vậy ai cũng ngợi khen, còn bà mẹ thường nắm tay con
mà nói:
- Mẹ biết sức mẹ cũng chẳng cố thêm được đâu,
con đừng quá lo lắng, chạy vạy mà sinh ốm sinh đau thì khổ ...
Đến khi sắp hấp hối, bà cụ còn căn dặn thêm:
- Mẹ thấy ... trong người ... yếu lắm ...,
không còn được gặp ... bố thẳng Đản ... trở về ... con ở lại ... trông nom ...
có con có cháu ... thế này ... mẹ cũng ... hả lòng hả dạ ... Ới con ơi ... Ai
gây ra ... cuộc binh đao ... có thấu cho ... mẹ con tôi ... nông nỗi ...
Vừa nói bà cụ vừa nức nở, rồi nấc khan vài tiếng,
đoạn, hai tay buông xuôi, vành mắt cũng từ từ khép lại ... Bà cụ đã
"đi" rồi, trên gò má vẫn còn đọng lại mấy giọt nước mắt nóng hổi.
Chị vật vã than khóc bên xác mẹ. Họ hàng, làng
xóm kéo đến, cùng chị lo liệu đám tang. Tuy không có người chồng ở nhà, nhưng mọi
vệc đều chu đáo, ai ai cũng đều cảm phục và ca ngợi lòng hiếu thảo của chị.
Từ ngày bà mẹ chồng qua đời, vợ chàng Trương
phải một mình đảm đương quán xuyến công việc. Những việc không đừng được chị mới
nhờ người, mà toàn là chỉ đàn bà con gái với nhau cả. Giữ cho được một gia tư bề
thế, đầy những ruộng cả ao liền, quả là điều không dễ. Lại phải bồng bế, nuôi nấng
con thơ nên nỗi vất vả lại càng chồng chất. Đi đến đâu chị cũng phải địu con
theo. Lúc nào chị cũng tất bật vội vội vàng vàng ... Những khi mưa dầm gió bấc
hoặc đêm hôm khuya khoắt, trong căn nhà trống trải chỉ thui thủi có hai mẹ con,
thì nỗi buồn lại càng như nẫu ruột nẫu gan thêm.
Nhưng rồi những ngày ảm đạm nhất cũng qua đi.
Đứa bé lớn dần. Biết lẫy, biết bò, rồi tập đi, tập nói. Có đứa trẻ trong nhà,
thỉnh thoảng lại bi bô, nỗi buồn của chị cũng vơi nhẹ và nhà cửa cũng đỡ quạnh
hiu. Chị hay bày ra các trò chơi và đồ chơi để con ngồi một mình, vì dẫu sao
cũng phải làm nhiều công việc khác.
Khi đứa trẻ nói sõi và bắt đầu biết nhận xét
đôi chút thì một hôm nó hỏi:" Mẹ ơi, bố đi đâu?". Mặc dù biết rồi có
lúc con sẽ hỏi câu hỏi này, nhưng cứ nghĩ nó còn bé quá, nên chị trả lời cho
xong việc: "Bố đi vắng rồi."
Nào ngờ, thằng bé vẫn hỏi tiếp:" Thế bao
giờ bố trở về?"
Chị lăng ra lúng túng, rồi đành phải trả lời
thật:"Bố đi đánh giặc xa lắm, chưa về nhàđược". Thế là thằng bé lắc đầu
quày quạy, rồi lăng ra khóc, đòi mẹ:" Phải đưa bố về! Phải đưa bố về nhà
kia! ..."
Chị thực sự bối rối, nước mắt chảy quanh dỗ
con mà lòng dạ tan nát. Đứa bé vẫn cứ khóc. Lúc ấy, lợn trong chuồng lại đang
rít lên đòi ăn. Không thể ngồi lâu, và thế là chị đã buột miệng thốt ra cái câu
tai hại nhất:"Đến tối bố về!". Đến tối! khi người mẹ thấp đèn lên để
trong nhà sáng sủa cũng là lúc đứa bé nhớ ra, và nó lại đòi đến mấy lần:
"Mẹ ơi bố đâu rồi!".
Chị thảng thốt nhìn quanh, như thể chờ đợi sự
xuất hiện của phép thần. Cửa lúc ấy đã khép và cổng bên ngoài cũng đã đóng ...
chợt nhìn thấy cái bóng của mình đang lung linh trên vách, chị nhanh trí chỉ liền
cho con thấy:"Đấy!Bố đấy! bố đã về với đản đấy!".
Đứa bé trố mắt ra ngạc nhiên, mọi lần trước,
nó hoàn toàn chưa để ý đến chuyện này. Thế là nó reo lên, chạy về phía ấy. Biết
ý, chị vẫy tay để cái bóng cũng vẫy tay theo, và thằng bé sung sướng, cười lên
như nắc nẻ ...
Chuyện đời nhiều khi nghĩ cũng thật oái ăm.
Cái trò chơi vô hại ấy, cuối cùng rồi cũng trở thành có hại. Nhưng đó là chuyện
xảy ra về sau, còn bây giờ, tối nào thằng Đản cũng bắt mẹ thắp đèn lên để cho bố
nó về. Tối nào hai mẹ con chị cũng chơi đến tận khuya, chỉ khi nào thằng riú mắt
lại buồn ngủ, nó mới chịu thôi. Đấy cũng còn là cái cách một công đôi việc của
người mẹ: Trong lúc thằng bé đùa nghịch, chị cũng tranh thủ vá may và làm được
vô khối công việc nửa.
Kể ra, nếu đầu óc thằng bé bớt đần độn đi đôi
chút, chắc trò chơi này cũng không kéo dài được lâu. Cái sự đần độn của nó,
cũng như cái tính thiển cận dẫn đến hay ghen của người bố, chắc là do trời định.
Và cũng là do trời định, cả cái tài đảm đang tháo vát của người thiếu phụ chờ
chồng, đã bày đặt ra trò vui, để tự động viên, nhưng cũng là để tự lừa dối
mình.
Giá như người mẹ chẳng nghĩ cách tạo ra thêm
nhiều hình thù mới mẻ, ngộ nghĩnh trên vách, thì chỉ sau mấy lần, thằng bé cũng
sẽ chán. Đằng này, để cho đứa con vui, dường như chị cũng tự huyễn hoặc ngay cả
bản thân mình. Khi về chàng Trương biết chuyện chắc sẽ mãn nguyện mà cười vang
lên, hả hê sung sướng lắm ...
Vẫn nhớ đinh ninh cái tính hay ghen đến kỳ cục
của chồng, tối nào chị cũng gài chặt cánh cổng ngõ. Lại còn tấp thêm mấy ngọn
tre gai ở phía trong.
Quả nhiên, đêm hôm chẳng có kẻ nào mò đến cả.
Thế nhưng, tiếng nói tiếng cười của hai mẹ con và ánh đèn, thì chẳng cánh cổng
nào ngăn lại được. Theo kẽ vách, ánh sáng hắt cả ra ngoài sân, còn tiếng nói tiếng
cười thì văng vẳng tận hàng chòm hàng xóm ...
Mấy ngày nay sao có con chim khách về hót trước
nhà: "Chim báo điềm lành chăng?" Lòng người thiếu phụ thấy xốn xang:
Chồng chị mãn hạn lính sắp trở về đây. Tính từ ngày chàng Trương ra đi, đến nay
đã ngoài hai năm và đứa con cũng đã gần ba tuổi. Nếu lúc này chồng chị về thật,
thì còn niềm vui sướng nào bằng? Chị nghĩ thầm. Bà mẹ dầu sao cũng đã mồ yên mả
đẹp, và chị cũng đã làm trọn bổn phận làm dâu của mình, nếu bây giờ chị hay
nghĩ đến chồng thì cũng có gì đáng trách? Ôi! Chẳng phải xe ngựa hay võng giá
xênh xang, mà chỉ cầu chồng mặt mũi tay chân lành lặn trở về là được rồi. Nghĩ
đến đấy, đôi mắt chị long lanh, hai gò má chị ửng hồng, còn trong lồng ngực,
trái tim đập thình thịch ...
Thế rồi chỉ mấy ngày sau, chàng Trương chồng
chị đã trở về nhà thật!.
Vua Đại Việt tưởng có thể đè ngay bẹp vua
Chiêm Thành, nhưng nào ngờ, mấy trận đầu đã bị thua liểng xiểng. Nhà vua rút
quân về sâu trong lãnh thổ, cách thật xa biên giới để củng cố lực lượng và có
lúc chán nản, đã toan rút quân về. Nhưng rồi sau có quân tiếp viện và lương thực
tới, có thượng tướng Lý Thường Kiệt can ngăn, lại có "biểu" khích lệ
của bà Nguyên phi nhiếp chính Ỷ Lan, nên cuối cùng nhà vua cũng lấy lại được sĩ
khí, quyết tâm xuất binh thắng trận.
Khi bài học mà nhà vua "dậy" xong,
nghĩa là quân Chiêm Thành đã đại bại, thì bên phía quân ta, thiệt hại cũng
không phải ít. Tính ra, phải ngoài hai năm cuộc chiến mới thật tàn, cướp đi vô
số sinh mạng và của cải.
Anh lính họ Trương, như đã nói, do có máng
khóe, nên cuối cùng vẫn bình yên vô sự. Chàng ta trở về mà lòng dạ hân hoan. Lại
sắp được cặp kề bên vợ. Lại được nhìn thấy mẹ già. Lại có cả thằng con nhỏ lũn
cũn chạy theo sau. Nổi mừng tựa như chấp cánh mà bay lên vậy.
Nhưng nào ngờ, vừa đặt chân tới đầu làng,
chàng Trương đã hay tin mẹ mất. Chàng nắc lên nức nở rồi vội vả bước thật nhanh
về nhà. Đẩy cổng bước vào, thấy vợ con lúi húi dưới bếp, chàng cũng chỉ nhìn
qua, rồi vội bước trên nhà trên, quẳn bọc quần áo xuống đất và lăn ra khóc thảm
thiết. Về sau trong làng, có người bảo đấy là người con hiếu thảo hết lòng,
nhưng có người lại cười thầm: Sao mà nông nỗi hồ đồ đến vậy!
Chị vợ dắt con từ nhà bếp lên, tần ngần một hồi
trước cảnh tượng, rồi cuối cùng cũng phải lựa lời khuyên nhủ chồng. Chàng ta đã
thôi cơn khóc, liền xòa tay ôm lấy đứa con, như thể cầu mong một sự chở che,
nhưng đứa bé rãy nãy vùng chạy ra, làm cho chàng ta cảm thấy bị hụt hẫng. Chị vợ
chẳng biết làm thế nào, chỉ trơ mắt đứng nhìn chồng. Chàng ta bảo vợ tìm nắm
hương, be rượu, mấy quả cau và lá trầu không để đi viếng mộ mẹ. Lúc vợ đi chuẩn
bị, thì người chồng cũng tìm cách dỗ dành đứa con, nhưng hai mắt nó dương thao
láo, nghe thấy mà chẳng nói năng gì. Chắc là nó vừa lạ vừa sợ.
Chàng Trương cầm lễ vật, bế cả đứa con để đi
viếng mộ mẹ, bởi vì lúc này họ hàng làng xóm cũng đã bắt đầu đến chơi, chị vợ
phải lo đun nước, dọn dẹp nhà cửa ... nên bế nó không tiện.
Dường từ nhà ra mộ mẹ cũng khá xa,nhưng biết
đám ruộng chôn nên chàng Trương cũng không phải hỏi ai. Vừa đi chàng vừa sụt
sùi, làm cho đứa bé sợ hãi, hai tay cứ ôm riết lấy cổ bố. Đến mộ, đặt lễ vật và
thắp hương xong chàng ta lại òa lên khóc nức nở. Vừa khóc vừa kể lể nguồn cơn.
Rồi vật vã, rồi lại gào lên những hồi thảm thiết. Thấy người lớn khóc, đứa bé
cũng khóc theo. Một lúc lâu sau, dường như chợt tỉnh ngộ, chàng Trương mới nhớ
tới việc dỗ con. Và lần đầu tiên trong đời, đứa bé được nghe chàng ta gọi là
"con" và xưng là "bố":
- Thôi, nín đi con, đừng khóc nữa. Bà đã mất rồi,
lòng bố cũng đang tan nát đây. Nào đứng lên, về với bố đi con.
Đứa bé lúc này đã nín, nhưng nó lại giương cặp
mắt nhìn người bố ngơ ngác. Nó nhớ nó đã cómột người bố đen truùi trũi, đêm nào
cũng trở về với hai mẹ con nó kia. Người bố ấy tuy không bao giờ nói, nhưng lần
nào mẹ nó cũng bảo đấy là bố thật, và nó đã tin theo. Bởi vậy, nó trả lời chàng
Trương - người bố đang đứng trước mặt:
- Ô ... ông ... Không phải là bố. Bố tôi đến tối
mới về kia!
- Ai bảo thế? Chàng Trương liền sẵng giọng.
Đứa bé giương mắt thao láo đáp: "Mẹ!"
Chỉ vừamới nghe có thế đã thấy chàng Trương giận
dữ điên cuồng. Máu dồn lên mặt, hai tai ù đặc, chàng ta toan giang tay tát thằng
bé, nhưng như chợt tỉnh, hai tay chàng bỗng buông sõng, lẩy bẩy, và hai tròng mắt
cứ tự nhiên cũng ráo hoảnh. Thay vì nỗi đau, bây giờ trong lòng chàng chỉ còn
là sự căm giận và cơn ghen đang mỗi lúc mỗi bốc lên ngùn ngụt.
Chẳng nói chẳng rằng, lại quên cả thu lễ vật,
chàng ta vội vã bế thốc đứa bé. Do cảm nhận được thái đôï của "người bố",
đứa bé cũng chẳng dám, dù chỉ là cựa quậy. Miệng nó nín câm như thóc còn mặt
mũi thì tái xanh tái xám.
Chàng Trương dường như đã chạy thẳng về nhà,
nét mặt hằm hằm, gặp ai cũng khồn chào hỏi. Cơn giận dữ của chàng đang đến độ
điên khùng.
Đặt phịch đứa con xuống sân, chẳng chào hỏi
ai, chàng ta vội vàng xuống bếp túm lấy tóc vợ, lôi đi sềnh sệch. Vừa chửi,
chàng ta vừa vung tay tát vợ liên hồi. Khách khứa đột nhiên thấy cảnh này, ai
cũng tròn xoe mắt, một hồi sau mới dám vào can.
Chị vợ bị đau, bị nhục quá, vừ khóc vừa chạy
thẳng ra khỏi nhà ... cơn giận của chàng Trương vẫn chưa hả, lại chợt nhớ nỗi
đau mất mẹ, chàng ta còn quát với theo:
- Bước! Đồ đĩ! Giá mày chăm sóc mẹ tao tử tế
thì đâu đến nỗi. Mẹvừa nằm xuống mà mày đã vội rước trai về nhà. Đồ quạ tha. Bước!
Bước! ...
Lúc ấy, họ hàng làng xóm mới bắt đầu bình luận.
Những người ở xa thì bảo: "Xưa nay có thấy chị ấy chuyện trò lâu với ai
bao giờ?" hoặc "Bận việc nhà,việc đồng bãi. Lại nách con nhỏ như thế,
hỏi còn bụng dạ nào mà nghĩ đến chuyện trai trên gái dưới?" Nhưng những
người láng giềng lại nói: "Đêm nào cũng thấy cửa đóng im ỉm, mà trong nhà
đèn thắp sáng trưng, đến khuya vẫn còn tiếng cười tiếng nói." Chưa ai hiểu
thế nào. Thế rồi có một người độc mồm độc miệng đã hạ một câu: "Tâm ngẩm
mà đấm chết voi. Loi choi đấm voi không chết". Lại một người nữa:
"Xưa nay ai biết ma ăn cỗ bao giờ?". Thật rõ là "miệng lưỡi thế
gian!", và mọi người vẫn còn bàn tán mãi ...
Chị vợ chàng Trương vùng chạy khỏi nhà để
thoát khỏi bị chửi bới đánh đập, để khỏi con mắt nhìn khinh rẻ của những người
đến chơi. Khi đã mệt, sức không chạy được nữa thì chị lảo đảo rồi ngồi bệt xuống
bên vệ đường và những suy nghĩ lộn xộn cũng từ đâu dồn cả lại. "Sao thằng
chồng lại vũ phu, đểu giả đến thế? Vừa về đến nhà, chưa kịp hỏi han đầu đuôi
xuôi ngược ra sao, mà hắn đã chửi đã đánh?"
Chị hiểu ngay là do đứa con nói "Tối bố mới
về", nên hắn tưởng thật mới đánh đòn ghen, nhưng lúc này đây, nỗi phẫn uất
tím ruột bầm gan khiến chị không thể quay về để thanh minh với hắn và với mọi
người. "Ta không thèm trở về nhà hắn nữa", chị nghĩ, rồi đứng dậy, lững
thững bước ra mé bờ sông Hoang vắng vẻ.
Ở phía trước, nước sông vẫn cuồn cuộn, vô tình
trồi như bao giờ. Chị nhìn xung quanh, xa xa có vài bóng người vẫn đi lại làm lụng
như mọi khi, nhưng ở phía nhà "hắn", tịnh không có ai chạy ra đây cả.
"A! Thế nghĩa là anh em họ hàng xa gần nhà hắn cũng đều nghi ta". Chị
nghĩ. "Được, các người cứ ngồi ở đấy mà bàn tán với nhau đi, ta đây chẳng
thèm nói lại nửa lời. Ta khinh thường tất cả các người! Nào giỗ tết, nào ma
chay, sao kéo đến ăn thì đông, mà bây giờ không có ai đứng ra để nói được một lời
tử tế?".
"Ruộng cả ao liền, tưởng như thế mà muốn
chửi bới đánh đâïp ta được à? Bao mồ hôi công sức vất vả khó nhọc mấy năm nay của
ta, sao các người không mở mắt ra mà ngẫm cho kỹ?"
Đến lúc này, khi cơn giận dữ người chồng đã
chuyển sang giận dữ cả anh em họ hàng nhà chồng, thì lập tức chị cũng hiểu ngay:
Con đường rút về nhà bố mẹ đẻ của mình đã hết. "Về lúc này chỉ chuốc thêm
lấy nhục nhã ê chề", chị nghĩ tiếp, "Họ hàng có người sẽ bảo không có
lửa làm sao có khói?, vậy ta biết ăn nói thế nào? Dẫu cây ngay không sợ chết đứng",
nhưng làm sao mà tránh khỏi được sự nghi ngờ?".
Càng nghĩ chị càng thấy mình đang lâm vào tình
cảnh cùng quẫn, không còn lối thoát nào. Nhớ lại đoạn đời từ khi bước chân về
nhà chồng đến nay, chị cũng chỉ cảm thấy ghê tởm. "Nhà con một giàu có, bố
mẹ ta cứ ngỡ là vàng, nhưng nào có biết hắn chỉ là thằng đần độn, vũ phu, còn
ta thì chẳng khác cái thân tù, đi đâu cũng phải xét nét. Bây giờ mà hắn đánh đập
thế, thì thử hỏi mai sau, liệu có thoát được không?"
"Thôi! Thà rằng chết quách đi cho rảnh,
còn sống làm gì nữa?" Cuối cùng chị đi tới quyết định. "Ta chết đi để
cho bố con hắn sống một mình". Ôi! Thằng con! "Đản ơi! Sao ba tuổi rồi
mà mày không phân biệt nổi một người với một cái bóng? Mặt mũi mày giống bố mày
thế, thì thử hỏi mai sau tao biết trông cậy vào ai? ..."
Người thiếu phụ loạng choạng đứng dậy, nhìn xuống
dòng sông một hồi như thể còn cân nhắc điều gì, đoạn thấy chị ngoái nhìn lại
phía sau và khắp bốn xung quanh. Trong sâu thẳm cõi lòng, chị vẫn còn le lói một
tia hy vọng cuối cùng, tia hy vọng sự sống, và đấy là cái bản năng muôn thuở của
con người ta, dù rằng về lý trí thì đã quyết một bề : Chết! Nếu lúc ấy một người
ở phía gia đình nhà chồng hay một người thân nào đó của chị, hoặc thậm chí một
người không quen biết xuất hiện, thì có lẽ sau đó chị cũng chẳng nhảy xuống
sông tự tử ở dưới dòng sông, nhưng hỡi ơi, dường như tất cả mọi người đều đã
quay lưng lại với chị, dù vô tình hay hữu ý!
Ở gia đình chàng Trương, cho đến lúc này mọi
người vẫn còn ngồi đấy mà bàn tán, đoán già đoán non . Không một ai nghĩ đến
cái điều tai hại nhất có thể xảy ra, do vậy, hệt đúng như trường hợp "cha
chung không ai khóc", không một ai nói và bàn tới chuyện đi tìm chị về.
Ở phía gia đình bố mẹ đẻ của chị, do ở xa, nên
đến lúc này cũng chưa ai hay biết điều gì. Còn những người đi làm đồng bãi, những
người không quen biết, trước đó dẫu có đi qua cũng không ai hiểu chị ngồi đó vì
sao. Đến lúc chị đứng dậy nhìn quanh thì ba bề bốn bên, lại tịnh không có một
bóng người nào ở gần đó. Thế là hết! Hỡi ơi! Thế là niềm hy vọng cuối cùng của
chị đã hết!
"Ai nghĩ ta, cười ta rước trai về nhà thì
chỉ đến tối nay thôi, hãy mởi mắt to ra mà nhìn, xem có phải như thế không? Ta
đây đâu phải hạng lang chạ. Ta đây đâu phải loạn con nhà mèo mả gà đồng? Bao
công phu khó nhọc bỏ ra vun đắp cho cái nhà ấy, kể từ nay, ta cũng coi như đã đổ
xuống sông xuống biển. Cậy giàu cậy có của thì hai bố con cứ ngồi đây mà ăn, ta
đấy không thèm ngõi nữa. Ôi, cái số ta sao lại phải sa vào với cái giống vừa
ngu đần, vừa vũ phu và bạc ác đến thế? Ôi, thật ghê tởm! Vĩnh viễn từ nay ta
ghê tởm!"
Vừa nghĩ như thế, người thiếu phụ vừa loạng
choạng bước xuống dòng sông tới thẳng mép nước và lội ra một đoạn. Chị cúi xuống,
lấy hai tay vốc nước rửa mặt, rồi trong cơn khát, uống liền môït hơi nước đầy bụng,
cảm thấy cái mát đang thấm sâu vào cơ thể mình. Ôi khoan khoái quá, chị nghĩ,
và chị muốn mình cũng được mát mẻ mãi như dòng nước này!
"Ơi sông ơi, nước ơi ... hãy đón ta vào
lòng. Hãy giúp ta quên cõi đời ngang trái này ...". Vừa lẩm bẩm, hạ bàn
chân chị vừa đạp mạnh xuống đất, rồi cùng lúc, dang hai tay nhoài người ra như
thể định ôm lấy dòng nước vào lòng.
Chỉ trong chốc lát, dòng sông đã cuốn trôi đi
thân thể của chị.
Khi nghe bên nhà chàng Trương có tiếng ồn ào,
làng xóm thi nhau kéo đến, mỗi lúc một đông. Chẳng hỏi han, chẳng nước nôi,
cũng chẳng tiếp đón mà lẽ ra khi trong nhà có người đi xa trở về, phải có. Người
ta đến là vì tò mò, vì chàng Trương mới ở lính về mà đã đánh đòn ghen. Lúc chị
vợ vùng chạy được ra khỏi nhà thì cơn giận của anh chồng phải một hồi sau mới hả.
Giá không có người khuyên can ngăn lại chắc chàng ta cũng đuổi theo đánh vợ đến
chết. Có người hỏi vì sao mà thế thì chàng ta hất hàm: "Hỏi thằng Đản ấy!"
Thế là mọi cặp mắt đổ dồn về phía đứa trẻ, khiến nó sợ hết hồn. Lúc nãy, khi
chàng Trương đánh mẹ nó, nó khiếp hãi quá khóc thét lên, còn bây giờ, nó hoàn
toàn ngơ ngơ ngác ngác, hệt như "mèo cắt tai".
Khi có người đánh bạo đến bên nó hỏi: "Đản
ơi, thử nói xem ai đêm nào cũng đến nhà mày đi" thì thấy mặt nó bần thần,
chỉ giương mắt ra nhìn lại. Điều nó thực sự không hiểu vì sao "ông
kia" lại đánh mẹ nó, và vì sao mọi người kéo đến đây đông thế? Ấy vậy mà,
căn cứ thái độ bề ngoài ấy, mọi người lại bàn tán rồi phhỏng đoán ra lung tung.
Hàng tiếng đồng hồ sau, cuộc bàn tán cũng nhạt
dần, các cặp mắt nhìn nhau đã thoáng phần nghi ngại. Thế rồi người ta lục tục
ra về, cũng nhộn nhạo y như hồi mới đến. Và thật buồn: Không ai nói và bàn tới
chuyện đi tìm vợ chàng Trương cả.
Đến lúc chỉ còn lại hai bố con, chàng Trương mới
đi xem xét, thu dọn nhà cửa. Thằng Đản đang ngồi thu lu ở xó nhà, ngủ gà ngủ gật.
Chàng Trương đến bên, bế nó lên giường rồi lấy chiếu đắp qua cho khỏi ruồi. Chẳng
biết làm gì, lại thấy đói bụng, chàng mới đi tìm gạo thổi cơm. Khi cơm chín,
chàng lên nhà, thấy thằng bé vẫn ngủ, bèn lấy bát đũa và xuống ăn ngay tại bếp.
Bát vục thẳng vào nồi y nhu hồi còn ở lính. Khi đã no nê, chàng ra bể uống một
gáo nước, rồi cứ thế lên nhà, xoa hai chân vào nhau, leo lên giường nằm ngủ. Chỉ
một lát sau, tiếng ngáy đã vang khắp nhà.
Đứa con cựa mình thức dậy vào lúc chập tối.
Đói, mệt và sợ, khiến nó ngủ li bì. Chỉ đến khi chàng Trương, do quá say sưa
gác chân lên người nó, thì nó mới tỉnh. Nó dụi mắt nhìn quanh thấy lạ quá, rồi
gọi "Mẹ ơi" một hồi không thấy gì bèn khóc thét lên, làm cho chàng
Trương giật mình tỉnh dậy. Trong nhà tối, tiếng khóc của đứa bé lại càng làm
tăng thêm vẻ thê lương.
Chàng Trương ghé sát mặt vào để nhìn cho rõ,
làm cho nó sợ quá, nín bặt. Bỗng nhiên, chàng cảm thấy có cái gì đó đang đổ sụp
trong lòng. Ôi sao mà ngao ngán, mà tủi nhục cái ngày đầu tiên trở về nhà!
Chàng lập cập bước đi tìm đèn, rồi châm lửa.
Căn nhà đang tối bỗng sáng bừng lên như có phép màu, và cái bóng của chàng cũng
in rõ lên trên vách. Thằng bé, dụi mắt mấy cái, ngơ ngác một lúc, rồi bỗng thét
lên: "A! Mẹ ơi! Bố về! Mẹ ơi! Bố đã về!" Vừa thét, nó vừa chạy lại ôm
chầm lấy cái bóng.
Chàng Trương vừa nghe vừa nhìn theo con, bàng
hoàng, và bỗng thấy tim thót lại. Rồi nước mắt chàng ứa ra ...
Dù đần độn đến mức nào thì cuối cùng chàng
cũng hiểu: đứa bé gọi cái bóng là bố, thế nghĩa là đêm hôm không có ai đến cả!
Chàng khóc lên như mưa. Càng khóc càng thấy
xót xa ân hận trong lòng. "Phải đi tìm vợ gấp! Phải đi tìm vợ gấp!".
Chàng nghĩ.
Chàng lật đật chạy sang các nhà hàng xóm, nhờ
họ đi tìm cho. Đèn đuốc thắp lên rồi mọi người bủa đi các nơi, các ngã. Có người
còn chạy cả đến nhà bố mẹ đẻ của nàng. Chó sủa lên inh ỏi. Người gọi nhau í ới.
Nhưng đến hết đêm ấy cũng chẳng ai tìm thấy nàng. Nét mặt ai nấy đều ngơ ngơ
ngác ngác. Và người ta bắt đầu bàn tán, chê cười chàng Trương.
Mờ sáng hôm sau, bây giờ chính yếu là anh em họ
hàng nội ngoại cùng đi tìm nàng. Do đoán rằng nàng đã ra sông tự tử, nên mọi
người đi dọc theo hai bên bờ sông, dùng sào dùng gậy gạt bèo gạt cỏ, để nhìn
cho rõ. Quả nhiên, đến quãng gần trưa, người ta đã tìm thấy xác nàng lẫn vào một
vạt bèo, ở khúc sông ngoặt phía dưới, cách khoảng hai cây số. Khi vớt lên, mặt
mũi tay chân nàng nhợt nhạt, hai mắt nhắm nghiền.
Chàng Trương hớt hơ hớt hải chạy tới, lăn lộn
bên xác vợ mà vật vã, than khóc. Vừa than khóc chàng cũng vừa tự xỉ vả mình,
nhưng được một hồi thì ngất xỉu. Người ta phải dùng hai cái cáng để cáng cả hai
vợ chồng chàng về nhà.
Đám tang vợ chàng Trương sau đó, được tổ chức
rất to, theo như ý nguyện của chồng, nghĩa là cũng thịt đến ba bò bảy lợn như
ngày lễ cưới, duy chỉ còn những lời tán tụng! Sau lễ an táng, chàng Trương còn
mời cả thầy phù thủy về lập đàn tràng và bắc cầu giải oan cho nàng ở bến sông
Hoàng, nơi phỏng đoán là nàng đã nhảy xuống tự tử. Trong những ngày này, nét mặt
chàng ủ rủ, tiều tụy, thật tương phản với vẻ hùng hùng hổ hổ hôm trước.
Tiếng đồn về vợ chàng Trương chết oan, mấy
ngày sau, đã lan ra khắp trong phủ ngoài huyện. Lý ra chàng phải vào tù, nhưng
quan trên xét thấy chàng vừa đi chiến trận về lại đang bận con nhỏ nên đã tha
cho. Từ đấy tính tình của chàng cũng điềm đạm hơn, không còn nông nổi cục sức
như trước. Ba năm sau chàng lại lấy vợ mới.
Nhưng bến sông Hoàng từ đấy trở đi đã không
còn bình thường như trước nửa. Đây là bến đò đông, người của mấy xã thường
xuyên qua lại, đi làm lụng, buôn bán. Lẽ tự nhiên, người ta nói và bàn nhiều về
vụ tự tử vừa mới xảy ra. Lại nói và bàn cả về lễ giải oan, mời được ông thầy
cao tay, gọi "hồn" về ngay cả ban ngày ban mặt. Thế rồi tiếng đồn
ngày mỗi lan xa, và càng về sau, càng nhiễm thêm màu huyền bí. Người ta bảo rằng
tờ mờ sáng nào cũng thấy "nàng" hiện về, có khi còn đứng nói chuyện
hay cùng đi chợ với người này người khác, nhưng chỉ được một thoáng đã biến mất.
Người ta lại bảo nàng "đòi" lập đền thờ, nếu không bến sông này còn xảy
ra nhiều vụ tự tử, hoặc đò đầy sông sâu có khi còn bị lật úp nữa ...
Thế rồi mấy tháng sau, dân chúng trong vùng
góp công góp của dựng một ngôi đền ở bến sông Hoàng để thờ "nàng", từ
nay được gọi là bà Thiết. Hương khói ở đó quanh năm không lúc nào dứt, do ngày
nào cũng có người đi chợ, đi buôn bán ngang qua.
Đến đời Lê Thánh Tông, nhà vua lại mang quân
đi đánh Chiêm Thành như thời nhà Lý, với ông vua có cùng miếu hiệu với Ngài,
cách đó 400 năm.
Khi thuyền rồng đi qua bến sông Hoàng, ngoảnh
lên thấy ngôi miếu dưới bóng cây cổ thụ, lại thấy dân chúng và cả quân lính nữa,
ra vào khấn vái tấp nập, nhà vua lấy làm ngạc nhiên lắm. Ngài ra lệnh mời quan
sở tại đến để hỏi han. Sau khi nghe quan sở tại tấu trình về xuất xứ và hình trạng
của vị thần được thờ, Ngài châu mày như thể không vừa ý điều gì lại cũng như thể
đang suy nghĩ về điều gì. Thế rồi người ta thấy Ngài đứng dậy đi quanh một
vòng, đoạn ngồi xuống bàn, quẹt đầu bút vào nghiêng mực, rồi đề ngay một bài
thơ tứ tuyệt lên tờ giấy đã để sẵn. Xong xuôi, Ngài đọc lại một lần, vừa đọc vừa
gật gật đầu, dấu hiệu sự tự tán thưởng. Lát sau, có mấy vị trong hội Tao đàn đi
theo xuất chinh đến, Ngài đưa bài thơ cho họ truyền nhau đọc. Ở đây chẳng nói
thì mọi người cũng rõ: Tất cả bọn họ đều cúi đầu bái phục tài xuất khẩu thành
thơ và xuất khẩu khí đế vương trong bài thơ của Ngài.
Sự thật thì trong bài thơ ấy, nhà vua chẳng hề
nhắc đến chuyện chiến tranh, là nguyên nhân sâu xa dẫn đến cái chết của người
thiếu phụ. Điều này có thể giải thích được: Việc Ngài đi xuất chinh lần này
cũng giống như việc đã xảy ra trước đó 400 năm, do vậy, Ngài thấy trực tiếp nói
e ra không tiện. Hơn nữa xưa nay, cái mạng của dân chúng đối với vua chúa thì
có đáng giá gì đâu. Mạng một người lính hay mạng vợ, đều "không là cái
gì" so với công việc "thế thiên hành đạo" của Ngài. Bởi vậy, việc
vợ người lính tự tử sau đó được tôn lên làm thần, làm cho Ngài tỏ ra không vừa
ý - nếu không muốn nói thẳng ra là Ngài thấy khó chịu. Đối với Ngài, dù ai đó
có là thần thì cũng chỉ ở dưới tầm mắt của Ngài, do bộ Lễ của Ngài cai quản và
phong tặng. Cái "khẩu khí đế vương" của Lê Thánh Tông chẳng những thể
hiện ở việc xem thường thần, mà còn thể hiện cả ở chỗ: Nhân dịp này Ngài muốn dạy
cho tất cả thần dân của Ngài một bài học truyền đời. Ấy là bài học: "Đừng
bao giờ nghe trẻ con mách", nhưng xem ra, đấy lại là một bài học không
"chuẩn", nếu không muốn nói là bài học tầm phào.
Nguyên bài thơ của Lê Thánh Tông, về sau được
khắc đề ở "Đền bà Thiết", như sau:
Nghi ngút bên đường
tỏa khói hương
Miếu ai như miếu vợ chàng Trương
Ngọn đèn dù tắt đừng nghe trẻ
Dám trách chàng Trương khéo phũ phàng.
Người ta kể rằng: Sau khi có bài thơ của vua
Lê Thánh Tông, các vị chức sắc ở Nam Xương đã lệnh ngay cho tổng và xã sở tại
tu sửa lại ngôi đền cho thật khang trang, đẹp đẽ, không phải để xứng đáng với vị
thần được thờ mà chính yếu là để xứng đáng với bài thơ của nhà vua sẽ được khắc
đặt ở trong đó. Bởi vì, xưa nay "ngọc bút", "châu phê" có
bao giờ lại không quan trọng.
Miếu ai như miếu vợ chàng Trương
Ngọn đèn dù tắt đừng nghe trẻ
Dám trách chàng Trương khéo phũ phàng.
