Khâu Ni Công Chúa
Nàng A là người họ Quách, quê ở vùng ngã ba Bạch
Hạc bây giờ. Năm 16 tuổi, bố mẹ nàng đều qua đời do phải vất vả cực nhọc vì sưu
cao thuế nặng của người Hán. Làng xóm, đồng ruộng thuở ấy đều tan tác, tiêu điều
...
Nàng A bỏ nhà đi tu, trong một ngôi chùa ở
trong vùng.
Bên ngoài là người tu hành nhưng bên trong
nàng A vẫn rèn đúc tâm trí để một ngày kia có thể đem ra giúp nước. Tập bắn
cung múa kiếm, ném lao. Nàng A còn tập cả cách hái thuốc chế thuốc chữa bệnh.
Có con cọp đến trở dạ đẻ ở mé sau chùa. Cọp oằn
mình vật vã rất đau đớn nhưng cũng rất là dữ tợn. Mọi người đều sợ hãi không ai
tới gần. Nàng A đi tìm lá thuốc rồi giã ra, đem dịt cho cọp, thản nhiên như thường.
Cọp đẻ xong như thể biết ơn, tha con đi biệt, từ đấy không bao giờ trở lại quấy
nhiễu nữa.
Càng ngày dân chúng càng cảm phục nàng A. Người
theo về mỗi ngày một thêm đông, cùng nàng tập luyện. Mọi người gọi nàng là sư
cô Khâu Ni.
Bấy giờ Khâu Ni mới rõ chí nguyện của mình. Mọi
người nô nức tán đồng, cùng nhau rèn đúc vũ khí, chuẩn bị lương thực ...
Khâu Ni hướng dẫn cho mọi người tập luyện
không những các môn võ nghệ mà cả các trậïn pháp, từ đánh bộ đến đánh thủy đều
rất thông thạo.
Hai Bà Trưng khởi nghĩa ở Mê Linh, Khâu Ni đem
quân bản bộ về tụ nghĩa. Bà được giao chỉ huy đội quân thủy.
Khi ra trận, trên chiến thuyền của Khâu Ni có
mộït chiếc trống lệnh rất lớn. Mỗi khi tiếng trống đổ hồi, thuyền quân ta lao
vun vút, quan sĩ gươm giáo tuốt trần nhất tề xông vào thuyền giặc, làm cho
chúng kinh hoàng bạc vía phải chạy tan tác ...
Thành Luy Lâu và các huyện thành khác đều bị hạ
... Rồi Hai Bà Trưng xưng vương. Bà Khâu Ni được phong là Khâu Ni công chúa. Bà
lại dẫn quân bản bộ về quê làm ăn sinh sống.
Ấp Nhật Chiêu, nay là xã Liên Châu, huyện Lạc
Yên, tỉnh Vĩnh Phú, là nơi bà Khâu Ni đóng bản doanh. Tại đây bà cho lập đồn trại
và sửa sang lại ngôi chùa trước kia bà đã từng tu luyện, rồi cho treo chiếc trống
trận ở đó. Vì thế chùa này đến nay vẫn gọi là chùa trống.
Bà Khâu Ni mất sớm, khi đang tu tại chùa. Nhân
dân tôn bà Thần Thành Hoàng, lập đền thờ ở làng Nhật Chiêu.
Khi cúng tế mọi người ở đây kiêng mặc áo vàng,
vì đó là y phục trước kia bà đã mặc ra trận.
Trong khi tiến hành hội lễ có tục lệ trâu thui
cả con, để tưởng nhớ hội xuất quân của bà Khâu Ni ngày trước. Khi thui trâu
chín xong thì dân làng và khách thập phương dùng dao xẻo mỗi người một miếng, rồi
ăn tại chỗ.
Lại có cả trò chơi cướp cầu, cướp cờ và bơi trải
rất là náo nhiệt. Tại ngã ba Bạch Hạc, các đội thuyền dự thi xếp hàng, khi tiến
trống lệnh (lấy từ chùa Trống xuống) giục giã đổ hồi thì các tay chèo thi nhau
guồng lấy guồng để, và các con thuyền vun vút lao đi, đêå tưởng nhớ lại ngày
xưa, dưới sự chỉ huy của bà Khâu Ni, các thuyền của ta khi xuất trận cũng lao
đi vun vút như vậy.
Bà Khâu Ni vẫn thường hiển linh.
Giúp Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân, giúp Lê Đại Hành đánh quân Tống. Giúp
Trần Thái Tông đánh quân Nguyên. Các sự tích đều có ghi lại và các triều đại
trước kia đều có sắc thượng phong.
